Premijerna obnova: Leonkavalo, Pajaci, Madlenianum
Foto: Madlenianum
Verizam u operskoj umetnosti predstavlja stil nastao krajem 19. veka koji uspostavlja suprotnost tekovinama ozbiljne opere koja je negovala bogove i plemiće kao protagoniste i njihove sudbine kao glavnu radnju. Ovim obrtom likovi verističkih opera, koji sada postaju obični ljudi, dobili su jednu novu dimenziju u odnosu kompozitora prema muzici i kompozitora prema samim likovima. Likovi realistički prikazuju ljudske sudbine, njihove elementarne strasti, mračne nagone, sukobe. Posmatrač iz publike dobija priliku da se prepozna u nekom od likova, da se zapita nad sobom, nad svojim postupcima, životom. Psihološka interakcija na liniji posmatrač – lik u operi – muzika – posmatrač postaje mnogo intezivnija.
Pajaci italijanskog kompozitora Ruđera Leonkavala (Ruggiero Leoncavallo) čiju smo premijernu obnovu imali prilike da vidimo 27. septembra 2018. godine na daskama Opere i teatra Madlenianum tipičan je prikaz verističke opere, a ujedno i jedna od prvih opera nastala pod ovakvom inspiracijom.
Radnja opere postavljena je kroz dva konteksta koja se smenjuju: realnosti i fikcije. Kanio, vođa putujuće glumačke trupe saznaje posredstvom Tonia da njegova supruga ima ljubavnika Silvija. U nemogućstvu da se izbori sa tom situacijom na bolji način, on na kraju opere ubija ljubavnike i predstavu zatvara rečima „Komedija je gotova!“ Radnja same opere je, kao što možemo primetiti, vrlo jednostavna, a poruka čak ironična. Prostire se kroz dva čina od kojih je drugi čin u stvari fiktivna predstava u predstavi. Međutim, psihičko stanje aktera je vrlo kompleksno i tu se postavlja prvi izazov za pevače – kako će se psihološki približiti i saživeti sa svojim likovima. Kompozitor, koji je ujedno i libretista vrlo je uspešno povezao dramu opere i likova i njihovo stanje sa muzikom koja buja od ekspresivnog i čvrsto istkanog motivskog tkiva.
Opera Pajaci je svoju premijeru u Madlenianumu imala 2011. godine. Režiju potpisuje ruski reditelj Jurij Aleksandrov čiji poseban odnos prema fenomenu pozorišta ostaje primećen i u njegovoj rediteljskoj zamisli. Pisac ovih redova imao je priliku da gleda dve operske predstave u režiji Jurija Aleksandrova i iz te perspektive može da primeti da režijska nit Aleksandrova ide iz misli o stalnom pokretu i dešavanju, bez statičnih momenata. Pored toga, u njegovim režijama prisutna je težnja ka blagom osavremenjivanju koje dolazi samo kao posledica postavljanja dramskih situacija i likova u veoma izoštrene kontekste.
Opera Pajaci u režiji i inscenaciji Jurija Aleksandrova, a koju su obnovili Vesna Ćurčić-Petrović i Tadija Miletić i koji su nesumnjivo dali novi dah samoj postavci, kao i likovima, takođe sadrži neke od prethodno navedenih karakteristika. Najava predstave putujućih glumaca u prvom činu osmišljena je kao konferencija za štampu u kojoj hor predstavlja novinare koji fotografišu i intervjuišu. Režija čak sadrži i erotizovane scene poput one u uvertiri kada jedna od članica hora u veoma kratkim pantalonama sa dekolteom dolazi na audiciju. Ili pak, u toku prvo čina kada Tonio izjavljuje ljubav Nedi ili kada Silvio i Neda ostaju na kratko sami. Upravo ovakvi trenuci postaju prisutni pošto reditelj podvlači vrlo seksualnu stranu ljudske prirode usled, čini se, težnje za što oštirijim prikazom likova. Zapravo, ovakvo tumačenje postaje i neophodno budući da je potrebno u samoj operi stvoriti dve dimenzije. Sa jedne strane dimenziju koja predstavlja istinska stanja samih likova i drugu koja započinje u njihovoj predstavi u drugom činu, ali se vraća na prvobitni zaplet.
Scenografiju i kostime potpisuje Vjačeslav Okunjev koji je takođe stvorio dva konteksta. U prvom činu akteri su obučeni u odeću kakvu mi danas nosimo: pantalone, cipele, košulje, haljine i sl. Nasuprot toga, drugi čin donosi scenski okvir komedije del arte (commedia dell'arte) i kostime koji priliče predstavi koju protagnisti u tom trenutku igraju. Puno je boja, šarenila i detalja na koje je scenograf obratio pažnju, dok je suprotno tome „publika“ u predstavi obučena u večernja odela i haljine. Ovim je zaokružena rediteljska zamisao o dva vrlo različita sveta dešavanja.
Ansambl je, u odnosu na premijeru 2011. godine zadržao samo jednog člana i to tenora Vasu Stajkića koji tumači Nedinog ljubavnika Silvija. Kania tumači tenor Nikola Kitanovski, Nedu sopran Branislava Podrumac, Tonia bariton Marko Pantelić i Bepa tenor Ljubomir Popović. U ovakvom sastavu ansambl se čini skladnim.
Marko Pantelić, mladi umetnik koji iza sebe već ima zapažene uloge u mnogim operama i mjuziklima beogradskih pozorišta je ulogu Tonia izneo već od samog prologa vrlo ubedljivo i proživljeno. Stiče se utisak da je u potpunosti osetio svog lika, njegovu narav, njegove osobine, pokrete i da mu je zbog toga dao vrlo ličnu notu koja će ostati upamćena. U interpretaciji ovog mladog baritona uvek se oseća sigurnost, promišljenost i tačnost koja na publiku ostavlja snažan utisak. Uz to neophodno je dodati i spontanost koju uvek donese sa sobom. U muzičkom smislu, Marko Pantelić donosi samo nadgradnju ovom liku, pa zbog toga izražajnost ostaje primećena kako u trenucima zavođenja njegove nesuđene ljubavi Nede, tako i u njegovom preziru i ljutnji koju oseća prema njoj. Sve dimenzije njegovog lika urezane su u njegovo lično biće i ne postoji utisak gledanja nekoga ko tumači određeni lik, već kao da prosto i zaista gledate samo tog lika.
Branislava Podrumac je u svojoj dosadašnjoj karijeri oživela mnoge likove iz operskih predstava, mjuzikala, kao i dramskih predstava Madlenianuma, pa je na neki način postala njihov zaštitni znak. Karakteristika ove umetnice jeste u tome što ona svaki lik koji tumači gleda kao pravi izazov i u tom smislu ona kao da se igra sa svima njima pokušavajući da uđe u njihova unutrašnja stanja i vokalni izraz. Uloga Nede pisana je veoma zahtevno sa mnogo visina koje je ova umetnica osvojila uz sve rediteljske zahteve koji su stavljeni pred nju. Sloboda koju Branislava Podrumac ima na sceni oseća se u njenoj pojavi i odnosu prema likovima koji nju okružuju. Karakteristika lika Nede jeste u tome što ona stoji u centru dešavanja budući da ona ima interakciju sa više likova. Zbog toga ova uloga mora da bude sa jedne strane (neverna) žena, zatim zavodnica i glumica, a ova umetnica je to uspela da proživi.
Ljubomir Popović prirodno sa sobom nosi komičnost i duhovitost koja je liku koji on tumači neophodna. Iz tog razloga, on je svoju ulogu učinio primetnom i dodatno upotpunio čitavu operu.
Uloga Silvija nema veliko mesto u samoj operi, ali ju je tenor Vasa Stajkić doneo vrlo zavodljivo budući da je on glavni ljubavnik u čitavoj operi. Njegov odnos prema Nedi je postavljen veoma emotivno i to se moglo osetiti kako u njegovoj glumi, tako i u vokalnom izrazu.
Glavna rola i osoba koja predstavlja centralnog lika u operi oko kog se drama i odvija, Kanio, ostala je nedovoljno profilisana. Tenor Nikola Kitanovski čini se nije uspeo da proživi dramu i dimenziju svog lika koji jedini doživljava potpunu psihološku transformaciju od početka opere, pa do njenog kraja. Nedostajalo nam je više iskrenih emocija u interpretaciji ovog umetnika kako bi se profilisao lik koji je u jednu ruku veoma emotivna osoba, a u drugu ruku pravi demon budući da zbog izneverene emocije ubija svoju voljenu dragu. Glavna arija opere poput Recitar! Vesti la giubba i centralno mesto same opere (kraj prvog čina u kom se po prepliću emocije Kania) po kojoj su ostali upamćeni mnogi tenori ostala je u senci, bez posebnog doživljaja. Nismo osetili tu bol koju uloga nosi. Bez ovoga, ni muzička intepretacija nije mogla da bude doživljena do kraja jer kada se lik ne oseti u svom psihološkom stanju, tada i svaki muzički momenat ostaje nenadahnut.
Dirigent Đorđe Stanković je orkestar, soliste i hor vodio vrlo promišljeno. Posebno moramo istaći hor koji je ostavio vrlo dobar utisak budući da je bio ozbiljno pripremljen i sastavljen od odličnih pevača koji su dobro odgovorili svom zadatku. I sam reditelj je hor postavio u kontekst aktivnog aktera koji ne stoji na sceni bez ikakvog smisla. Ovim načinom, hor je dinamičniji u svojoj pojavi i gledaoca stalno podstiče i skreće pažnju na određene događaje i odnose među likovima. Orkestar je zvučao vrlo iznivelisano. Pažljivo su vođene melodijske linije, pa su iz tog razloga motivi bili istaknuti u trenucima kada je to bilo neophodno. Odnosi između grupa instrumenata su postavljeni veoma dobro i na taj način je sklad između aktera na sceni i orkestra bio na dobrom nivou.