Opera Demon Antona Rubinštajna u Srpskom narodnom pozorištu
Premijera opere Demon Antona Rubinštajna
21. septembar 2024. godineSrpsko narodno pozorište*Izvor fotografije: Srpsko narodno pozorište
Srpsko narodno pozorište pružilo je priliku da se opera Demon Antona Rubinštajna posle gotovo sto godina od prvog i jedinog izvođenja 1926. godine u Narodnom pozorištu u Beogradu, ponovo izvede u našoj sredini. Danas se retko ko seća beogradske produkcije, te je ova postavka opere u Srpskom narodnom pozorištu bila retka prilika da se publika upozna sa ovim zanimljivim operskim ostvarenjem, koje će, po trenutnom planu, nažalost, imati samo tri izvođenja.
Produkcija ove opere u SNP-u rezultat je spleta političkih i društvenih okolnosti koje su omogućile da prvobitna koprodukcija Helikon opere iz Moskve, Gradskog pozorišta iz Nirnberga i Nacionalne opere iz Bordoa, bude realizovana u Novom Sadu. Srpsko narodno pozorište dobilo je osmišljenu i realizovanu scenografiju, kostime i režiju. Autorski i umetnički čine reditelj Dmitrij Bergman, scenograf, kostimograf i dizajner svetla Hartmut Šerghofer i koreograf Edvard Smirnov. Dirigent opere je Željka Milanović, a hor je pripremila Vesna Kesić Krsmanović. Libreto je napisao Pavel A. Viskatov, prema istoimenoj poemi Mihaila Ljermontova.
“Ansambl okupljen za izvođenje ove opere bio je profesionalno na visini zadatka.”
Ansambl okupljen za izvođenje ove opere bio je profesionalno na visini zadatka. Demona je pevao bariton Stefan Hadžić, Tamaru sopranistkinja Ljupka Rac, Tamarinog verenika – kneza Sinodala – tenor Ermin Ašćerić, a Tamarinog oca – Kneza Gudala – bas Goran Krneta. U podeli su još bili alt Marina Pavlović Barać koja je tumačila ulogu Tamarine dadilje, zatim mecosopran Violeta Srećković kao Genije (dobri anđeo), tenor Mihailo Slavnić (polaznik Operskog studija SNP-a) kao glasnik kneza Sinodala i bas Strahinja Đokić koji je tumačio uloge sveštenika i starog sluge kneza Sinodala.
Ne zalazeći u paralele između libreta i Ljermontove poeme, glavni dramski sukob opere kreće se oko Demonove želje da pridobije princezu Tamaru, njenu dušu, te da se na taj način suprotstavi Bogu i svim božanskim epitetima koje i on sam nosi u sebi. U tom nastojanju, on ne bira sredstva i stvara različite zaplete likovima koji, svako iz svog ugla, doživljavaju određene (ne)prilike. Jedna od takvih situacija jeste pogibija Tamarinog verenika koju je sam Demon iscenirao, zatim Tamarin odlazak u manastir.
Što se tiče muzičkog i stilskog aspekta opere, ona žanrovski ne donosi inovativne elemente, već počiva na uobičajenoj formi. Postoje zaokružene numere, arije, dueti, horski i baletski delovi, s tim što je glavna baletska sekvenca na samoj sredini opere u okviru ove produkcije izostavljena. Pojedini muzički segmenti imaju inspiraciju u orijentalistici (Knez Sinodal), ali na krupnom planu ona nije prisutna. Ono što operu čini „ruskom“ jesu u prvom redu horske numere. One, kao i u velikom broju drugih ruskih opera, imaju ulogu komentatora, odnosno reprezentaciju naroda. U Demonu horske numere su gotovo u potpunosti oslonjene na duhovnu rusku muziku. To se naročito čuje na kraju opere, kada Demon i Tamara imaju svoj kvazi-duet bez pratnje orkestra, praćen akapela horom. Svi ostali muzički elementi su, romantičarski obojeni, a muzika je veoma dopadljiva. Vokalne deonice su izuzetno zahtevne, razvijene i melodizovane, što se naročito čuje i u Demonovom i u Tamarinom liku. Zanimljivo je da je vokalna deonica Tamare na početku opere prilično koloraturna, dok se u kasnijem toku opere to ne nastavlja. Ovakvi dijametralni muzički sukobi, zapravo potcrtavaju dvojnost svetova nebeskog i zemaljskog, Demona i Tamare, ljubavi i mržnje, dobra i zla. U muzičkom toku opere postoje određena muzička rešenja kojima je kompozitor predimenzionirao neke scene, kao na primer ubistvo kneza Sinodala, što je moglo kraće da traje.
Izuzetno upečatljive nastupe ostvarili su Stefan Hadžić kao Demon i Ljupka Rac kao Tamara. Stefan Hadžić je svom liku dao karakterne crte sebičnog, narcisoidnog, odlučnog i ranjivog anđela koji preispituje svoju sudbinu dubokim mislim o odnosu božanstva i običnog čoveka i njihovih uloga u svetu. Ljupka Rac, ulila je u lik Tamare ljupokost, zbunjenost i naivnost jedne mlade osobe koja se bori podjednako sa okolnostima koje joj se dešavaju u dodiru sa Demonom i sa njenim verenikom, kao i sa samom sobom. U muzičkom smislu, oba umetnika su pokazala lepotu pevanja i izražene crte muzikalnosti, koje su se naročito ogledale u njihovim zajedničkim nastupima. To se posebno ogleda pred kraj opere, kada je iz njihovih interpretacija izlazila čista muzika u izuzetno emotivno obojenim dugim frazama i razvijenim melodijama.
Tenor Ermin Ašćerić u liku kneza Sinodala pronašao je i u pevačkom i u glumačkom pogledu odmerenu crtu da predstavi lik koji je pomalo arogantan, ali koji nosi i izazovne vokalne zahteve. Ostaće upamćen veoma uspešan nastup ovog mladog tenora.
Goran Krneta, Mihailo Slavnić i Violeta Srećković ostvarili su zapažene nastupe, dok su alt Marina Pavlović Barać i bas Strahinja Đokić ostavili slabiji utisak usled muzičkih nedoslednosti.
Orkestar Srpskog narodnog pozorišta je, pod dirigentskim vođstvom Željke Milanović, operi dao upečatljiv karakter besprekornim muzičkim nastupom koji je propratio sve dramske zaplete sa scene.
Izvor fotografije: Srpsko narodno pozorište/Marija Erdelji
Orkestar Srpskog narodnog pozorišta je, pod dirigentskim vođstvom Željke Milanović, operi dao upečatljiv karakter besprekornim muzičkim nastupom koji je propratio sve dramske zaplete sa scene. Svi partovi orkestra su bili ujednačeni, koherentni i isticali su se samo kada je to bilo neophodno u skladu sa samom dinamikom orkestarskog zvuka i dramske radnje. Primetan je studiozan pristup čitanju partiture, koje je ostavilo traga ne samo na orkestru, već i na vokalnim izrazima operskih umetnika. Oni su bili veoma dobro pripremljeni i u skladu sa svim muzičkim i psihološkim stanjima likova.
Scenografija opere je veoma dobro realizovana. Štaviše, u dvorani SNP-a kružna drvena konstrukcija koja u centru ima kružno platno na kom se projektuju slike koje prave aluzije na mesta događaja, pomaže da se u ne previše akustičnoj sali, zvuk pevača i orkestra širi mnogo bolje. Zanimljivo je da ova kružna konstrukcija neverovatno podseća na rešenje koje je načinjeno i za produkciju opere Loengrin Metropoliten opere 2023. godine. Scena ubistva kneza Sinodala je vizuelno veoma atraktivno i dinamizovano postavljena kroz upotrebu raznobojnih svetala i efektnog baletskog nastupa. Poslednji, „duet“ Tamare i Demona je takođe dobro scenski osmišljen kroz kretanje po sceni i vizuelnim prikazima Tamarine borbe. Iako postavljena kroz savremeni pristup, kako u kostimima, tako i u scenografiji i osvetljenju, opera je dobila bogata vizuelna rešenja.
Srpsko narodno pozorište donelo je jedan novi atraktivni naslov uz punu posvećenost čitavog autorskog i umetničkog tima. Slušalac nije ostavljen neprijatnim muzičkim iznenađenjima, te za razliku od drugih operskih kuća u Srbiji, SNP pruža priliku da on bude posvećen istraživanju novih muzičkih svetova kakvu je donela i opera Demon.
Izvor fotografija: Srpsko narodno pozorište. Fotograf: Marija Erdelji