Đuzepe Verdi: 10 najboljih dela

Od svih italijanskih kompozitora opere 19. veka, jedan je stajao iznad svih ostalih – Đuzepe Verdi. Verdi nije bio samo operski kompozitor, on je postao i politička figura. Njegova dela korišćena su kao poziv na ustanak u okviru Pokreta za ujedinjenje Italije, poznatog kao Risorgimento. Prilikom premijere opere Bal pod maskama 1859. godine u Rimu, reči Viva Verdi! bile su ispisane na zidovima pozorišta Apolo, što je zapravo bio akronim za Vittorio Emanuele Re d’Italia, koji je 1861. postao prvi kralj nezavisne, ujedinjene Italije još od 6. veka.

Portret Đuzepea Verdija (slikar: Đovani Boldini), Giuseppe Verdi Foundation, Milano

Verdi je odrastao u skromnim uslovima. Rođen je u malom selu Le Ronkole, blizu Buseta, u provinciji Parma, 9. ili 10. oktobra 1813. godine. Kao dete, služio je u lokalnoj crkvi, gde je takođe naučio da svira orgulje, postavši zvanični orguljaš već sa osam godina. Školovao se u Busetu, gde je uzimao časove muzike i komponovao marševe, serenade i crkvenu muziku. Impresionirajući Antonija Barezija, Verdi je počeo da podučava njegovu ćerku Margeritu, sa kojom se oženio 1836. godine.

Interesantno je da Verdi nije bio primljen na Konzervatorijum u Milanu. Zbog toga je privatno učio i uspeo da predstavi svoju prvu, kod nas manje poznatu operu, Oberto, grof od San Bonifacija, u slavnoј Skali u Milanu. Dok je radio na svojoj drugoj operi – komičnoj operi Jedan dan vlasti ili lažni Stanislav – Margerita je preminula. I ova opera je doživela neuspeh. Spas je stigao u operi Nabuko, koja prati priču o biblijskom kralju Nabukodonosoru. Horske numere poput Va, pensiero (Leti, misli, na zlatnim krilima), hora jevrejskih robova, posebno su pogodile publiku u Milanu, koji je tada bio pod habsburškom vlašću. Verdi je konačno doživeo svoj veliki proboj.

Usledile su godine koje je Verdi nazivao svojim “godinama na galiji”, tokom kojih je naporno radio, pišući dve opere godišnje kako bi sebi obezbedio dovoljno finansijske sigurnosti da kupi imanje na kom bi u miru proveo penziju. Đuzepina Streponi, koja je igrala ulogu Abigaile u operi Nabuko, postala je Verdijeva druga žena. Trilogija velikih opera od 1851. do 1853. godine – Rigoleto, Trubadur, Travijata – osigurala je Verdijevo mesto u panteonu operskih kompozitora.

Sa operom Sicilijansko večernje, još jednoj nepoznatoj operi u našoj sredini, Verdi se okušao u pisanju velike opere (grande opéra), tada jako popularne forme u Parizu u kojoj je nemački operski kompozitor Đakomo Majerber briljirao. Opere Aida (Kairo) i Moć sudbine (Sankt Peterburg) pokazale su da je Verdi tražen i prihvaćen širom sveta. Njegov izdavač, Đulio Rikordi, nagovorio ga je da izađe iz penzije, upoznavši ga sa mladim kompozitorom i libretistom Arigom Boitom. Zajedno su revidirali operu Simon Bokanegra pre nego što su se upustili u stvaranje dva kasna remek-dela, oba zasnovana na Šekspirovim delima: Otelo i Falstaf.

Izbor deset Verdijevih dela

Nakon ovog kratkog osvrta na Verdijev život, sledi moj izbor deset najboljih Verdijevih dela koja bi trebalo poslušati i u celini da bi se stekao celokupni utisak o muzici.

Travijata

Travijata je moja omiljena Verdijeva opera, te je zbog toga na prvom mestu. Ova opera je u svoje vreme bila skandalozna, ne samo zbog toga što je bila savremena priča zasnovana na drami Dama s kamelijama Aleksandra Dime sina, adaptiranoj iz njegovog romana, koji je, pak, bio zasnovan na njegovom odnosu sa pariskom kurtizanom Marijom Duplesis.

Premijera u venecijanskom pozorištu La Fenice doživela je neuspeh, a publika je ismevala odabir sopranistkinje Fani Salvini-Donateli za ulogu Violete, smatrajući je prestarom i previše korpulentnom da bi igrala mladu ženu koja umire od tuberkuloze.

Verdi je zapisao: Sinoćno izvođenje Travijate je bio neuspeh. Da li je krivica moja ili pevača? Vreme će pokazati. Danas je Travijata jedna od najizvođenijih opera u svetu i često se koristi kao prilika za sopranistkinje da zablistaju u ulozi Violete, koja se odriče ljubavi prema Alfredu da bi sačuvala čast njegove porodice.

Naziv, Travijata, u bukvalnom prevodu znači “žena koja je zalutala“ ili, figurativnije “ona koja je posrnula“, što predstavlja i alegoriju na palog anđela.

Ariju Sempre libera u prvom činu opere peva glavna junakinja Violetta Valeri. Arija izražava Violetinu želju za slobodom i uživanjem u životu, posebno u kontekstu njenog načina života kao kurtizane.

Aida

Aida je kvintesencija velike opere, često povezana sa paradama slonova i epskim scenama koje dočaravaju egipatski sjaj. U stvarnosti, slonove verovatno nećete videti ni u Areni u Veroni, a spektakl se postiže samo u najglamuroznijim produkcijama. Iza slavnog Trijumfalnog marša, krije se intiman ljubavni trougao, u kojem ljubomora i patriotizam igraju ključne uloge, dovodeći do toga da egipatski ratnik Radames izda svoju zemlju, za šta biva osuđen da bude živ zakopan. Njegova ljubavnica Aida, etiopska robinja koja je zapravo princeza, pridružuje mu se u grobnici.

Trijumfalni marš opere Aida jedan je od najpoznatijih muzičkih dela i često se izvodi samostalno. Ova scena se događa u drugom činu opere, tokom trijumfalne povorke koja dočekuje egipatskog vojnog vođu Radamesa, koji se vraća iz pobede nad Etiopljanima.

Rigoleto

Verdi je imao problema sa cenzurama koje su pratile operu Rigoleto. Ona je adaptacija Hugovog dela Kralj se zabavlja. Smatralo se neprikladnim prikazati kralja (Franja I od Francuske) kao razvratnog zavodnika, pa je on u operi preoblikovan u vojvodu od Mantove. Verdi je majstorski prikazao glavnog lika, dvorsku ludu, koji pokušava da zaštiti svoju ćerku od spoljnog sveta. Rigoletto je dvosmislen lik – s jedne strane, on je opak kao vojvodin saučesnik, a s druge strane, brižan otac čije se očajanje produbljuje kada se njegova ćerka Đilda žrtvuje za vojvodu, ispunjavajući kletvu bačenu na Rigoleta u prvom činu.

Tutte le feste al tempio je ključna scena koja oslikava napetost između radosti i tragedije, uspostavljajući emocionalnu dubinu koja će kulminirati u dramatičnim događajima opere. Rigoletto je zarobljen između svojih dužnosti kao dvorske lude i zaštitnika svoje kćerke.

Nabuko

Nabuko je opera koja je Verdiju donela proboj, a naročito se ističe sjajnim horovima. U trećem činu, jevrejski robovi na obalama Eufrata čeznu za svojom domovinom. Zanimljiva priča prati stvaranje ove opere. Verdi je ispričao kako su morali  da ga ubede da prihvati narudžbinu za milansku Skalu. Impresario mu je dao primerak libreta, koji je Verdi poneo kući i bacio na sto gotovo nasilnim gestom. U padu se sam od sebe otvorio: Nesvesno su mi se oči zaustavile na otvorenoj stranici i na jednom stihu: ‘Va, pensiero, sull’ali dorate’, što je postao jedan od najvoljenijih horova u operi (i gotovo italijanska nacionalna himna).

Va, pensiero je jedna od najpoznatijih horskih numera iz Verdijeve opere Nabuko, koja se izvodi u trećem činu. Ova scena je ključna za razvoj radnje i ima duboko emocionalno značenje. Ona je izraz univerzalne ljudske želje za slobodom i pripadnošću. Kroz svoju duboku emotivnost i snažnu muziku, ova scena ostaje jedan od najjačih trenutaka u operi Nabuko i simbolizuje borbu za pravdu i identitet.

Moć sudbine

Kao i u Trubaduru, Verdijeva opera Moć sudbine sadrži niz neverovatnih događaja i slučajnosti. Sve počinje kada Don Alvaro – Leonorin neprikladni udvarač – slučajno ubije njenog oca u prvom činu, što pokreće dugu priču o osveti i krvoproliću. U jednom trenutku, Alvaro i Karlo (Leonorin brat) su zajedno na sceni prerušeni, a jedan od njih spašava život onom drugom, ne shvatajući da spasava neprijatelja kojeg je progonio. Na kraju, Alvaro ubija Karla u dvoboju, ali ne pre nego što Karlo smrtno rani svoju sestru, koja je živela kao religiozna isposnica.

Arija Pace, pace, mio dio iz opere Moć sudbine je jedna od najemotivnijih i najpoznatijih arija u operskoj literaturi. Ova arija se izvodi u četvrtom činu i peva je lik Leonore, koja izražava duboku patnju i očaj zbog svoje sudbine.

Falstaf

Falstaf je Verdijeva komična opera u kojoj vitez dobija zasluženu kaznu zbog udvaranja veselim ženama iz Vindzora, kako bi došao do njihovog novca. Falstaf je remek-delo, prepuno briljantnih ansambala, među kojima se ističe njegov finale – komična fuga. Poslednja rečenica opere prevodi se kao: Ali onaj ko se smeje na kraju, dobro se smeje.

Scena Tutti gabbati! iz opere Falstaff je pravi prikaz komedije i života. Ona pokazuje kako se ljudi igraju jedni s drugima i kako često mogu biti žrtve vlastitih želja i prevara. Ova scena ostaje nezaboravna i obeležava veseli ton cele opere.

Rekvijem

Verdijev Rekvijem komponovan je kao sećanje na pesnika i romanopisca Alesandra Manzonija. Dies irae, koji priziva Poslednji sud, prepun je krvi i groma – uz ogromni bas bubanj – a tu su i delovi za četiri solista, koji kulminiraju strastvenim Libera me za sopran. Dirigent Hans fon Bilov kritikovao je Verdijev Rekvijem kao “operu u crkvenoj odeći“, ali upravo su te dramatične osobine učinile da postane jedno od najizvođenijih religioznih dela u čitavom horskom repertoaru.

Otelo

Da bi komponovao Otelo, opersku adaptaciju Šekspira, Verdi je odlučio da se povuče iz penzije. Od Otelovog trijumfalnog ulaska uz uzvik Esultate!, naslovna uloga, pisana za Frančeska Tamanja, postavlja velike zahteve pred tenorom. Iako je Boito, libretista, pomno pratio Šekspirov tekst, dodao je briljantni monolog za Jaga, Credo u kojem otkriva svoja nihilistička uverenja pre nego što poseje seme destrukcije u Otelovom umu. Tokom 1980-ih i 90-ih, malo je ko izvodio naslovnu ulogu tako briljantno kao Plasido Domingo.

Arija Niun mi tema iz opere Otelo je jedan od ključnih trenutaka u delu, a peva je lik Jaga, Otelov sluga i glavni antagonist priče. Ona služi kao prekretnica u razvoju radnje. Kroz Jagoovu ariju, publika postaje svesna njegovih zlih namera i intriga, što dodatno povećava tenziju i dramatičnost priče.

Don Karlo

Don Karlo, prvobitno komponovan na francuskom jeziku (u pet činova) za Parisku operu, a kasnije revidiran na italijanskom, predstavlja vrhunski primer onoga što je Verdijevo umeće – postavljanje ličnih odnosa nasuprot političkim intrigama, smeštenih u kontekst Španije 16. veka pod vlašću Filipa II. Utemeljen na Šileru, Don Karlo se bavi velikim temama slobode i potlačenosti, dok se nad tim prelama proklet ljubavni odnos Don Karlosa prema Elizabeti de Valoa, koja je prvobitno bila njegova verenica, ali je iz političkih razloga postala nevesta njegovog oca, Filipa II. U priču se ubacuju ljubomorna princeza, prijatelj borac za slobodu i Španska inkvizicija, a sve to čini savršene sastojke za epsku noć u operi.

Ariju peva Elizabeta, koja je u operi predstavnica mučne ljubavne priče između Don Karlosa i njenog muža, kralja Filipa II. Ova scena se dešava u trenutku kada se Elizabeta suočava s tugom i gubitkom svoje slobode zbog političkih intriga koje okružuju njihov brak.

Trubadur

Trubadur je često neshvaćen zbog svoje komplikovane radnje (suštinski se svodi na to da kći osuđenog Cigana baci pogrešno dete u vatru, dok dva muškarca, suparnici za ruku Leonore, ne shvataju da su braća sve dok ne bude prekasno), ali je prepun sjajne muzike. Retko postavlja u današnje vreme, kako zbog izazovne režije, tako i zbog poteškoća da se pronađu pevači koji mogu da ispune muzički izazov. Tenor Enriko Karuzo jednom je primetio da je za uspešno izvođenje Trubadura potrebno “četiri najbolja pevača na svetu”.

Trio Leonore, Manrika i Lune iz opere Trubadur predstavlja ključnu scenu koja se dešava u drugom činu. Ova scena je emocionalno napeta i oslikava složene odnose između ova tri glavna lika. Ova scena dodatno produbljuje priču o ljubavi, izdaji i sudbini, postavljajući temelje za dalje razvoj likova i zaplet operi.

Verdi zauvek!

Dvadeset od njegovih trideset operskih dela i dalje se redovno izvodi u velikim operskim kućama širom sveta, što dokazuje da je Verdi danas jednako obožavan kao što su ga obožavali Italijani koji su njegovu smrt 1901. godine obeležili nacionalnim izrazom tuge.

Teatar Đuzepe Verdi u Busetu

Fotografija: Lorenco Gaudenci

Iako istoričari tvrde da je veza između njegove muzike i nacionalizma mogla postepeno da se formira više nego što se često tvrdi, njegovo delo duboko je odjeknulo među narodom. Godine 1855, jedan italijanski pisac je primetio:

Sa kakvom čudesnom željom je narod naših italijanskih gradova bio obuzet ovim širokim i jasnim melodijama koje su se pevale… suočavajući ozbiljnu stvarnost sadašnjosti s težnjama za budućnošću.

Vremenska linija

1838-1840

I pored profesionalnih uspeha, Đuzepe Verdi doživljava lične tragedije, gubeći suprugu i dvoje dece tokom tri godine.

1841

Da bi prevazišao svoju tugu, Verdi se posvećuje novoj operi, Nabuko, koja će imati premijeru 1842. godine i započeti njegov povratak.

1851-1853

Godine briljantnosti: Verdi premijerno izvodi opere Rigoleto, Trubadur i Travijata. Sve tri opere su među njegovim najomiljenijim i najtrajnijim delima.

1871

Verdi dobija porudžbinu za otvaranje kraljevske operske kuće. Opera Aida ima premijeru u Egiptu i postaje jedna od najpopularnijih opera na svetu.

1901

Verdi umire u Milanu. Na njegovoj sahrani, veliki italijanski dirigent Arturo Toskanini predvodi orkestar u izvođenju Verdijevih najznačajnijih dela.